Жасларымыз не ушын интернетте блоглер жаратыўға қызықпай атыр?

Интернет тармағына араласқанлы берли изленисте болып киятырман. Түрли сайтлар менен компаниялардың усыныс еткен мүмкиншиликлеринен пайдаланып блоглер аштым. Ондағы тийкарғы мақсет интернетте қарақалпақ тилиндеги мағлыўматларды көбейтиў. Өз ана тилимизди Интернет тармағында да раўажландырыў.

Бизиң республикамызда бул тармаққа үлкен әҳмийет қаратылмақта. Мәмлекетлик программалар ислеп шығылған. Мектеплер, колледжлер ҳәм жоқары оқыў орынлары бүгинги күнге келип толық компьютерлестирилип болды. Олардың көпшилиги интернет тармағына жалғанған. Бизиң республикамызда, рәсмий мағлыўматлар бойынша айтатуғын болсақ, ҳәзирдиң өзинде 2,5 миллионнан аслам интернет тармағынан пайдаланыўшылар бар.

Бирақ ҳәзирше жасларымыз блоглар ашыўға онша қызықпай атыр. Дурыс, олардың айырымлары қай жердендур есаптан өтип өзиниң жеке мағлыўматларын қалдырып атыр. Лекин күнделик жазыў, анаў яки мынаў мәселеде мүнәсибет билдириў дәрежесине жетисе қойған жоқ. Айырым, өзлериниң веб-блоглерине ийе жасларды бармақ пенен санап шығыўға болады. Мен оларды шын жүректен қутлықлайман ҳәм өзимниң оларды толық қоллап қуўатлайтуғынымды айтпақшыман.

Соңғы ўакытлары айырым жергиликли баспасөзлерде компьютер ҳәм интернеттиң зыяны, олардың жаслардың санасына тәсири туўралы ҳәр қыйлы мағлыўматлар тарқатылмақта. Бундай былшылды гәплерге онша қулақ аса бермеў керек. Егер, ырасын айтатуғын болсақ, сол мақалаларды жазып отырғанлардың өзлери интернетке бир мәртебе де кирип көрмегенин билемен. Олардың қулағына қайсы бир узақты көре алмайтуғын ҳәмелдар бир нәрсе деп сыбырласа болғаны… маған тап усылай деди-аў, деп исти қайыллатады. Бул, бүгинги, бизде енди ғана аяққа турып киятырған интернет тармағын ақсатады ҳәм оның раўажланыўын кешиктиреди. Бир гәп пенен айтқанда, бул енди туўылған баланы жөргегинде қылқындырғандай бир гәп. Оны өлтириў қыйын, әлбетте. Олар бул мақсетине ҳеш қашан ерисе алмайды. Оның үстине бизде бул тармақты раўажландырыў бойынша Президентимиздиң Пәрман ҳәм қарарлары бар. Демек оны саррас турмысқа енгизиўимиз керек.

Келиң, бирге ислесейик. Интернет тармағында қарақалпақ тилиндеги блоглерди көбейтейик. Олар бир күн келип ҳақыйқый ғалаба хабар қуралларына айланады. Бизде ол ушын барлық ҳуқықый тийкарлар дүзилген.

Бизге бүгинги күни блоглер не ушын керек? Биз, биринши гезекте, демократияны үйрениўимиз тийис. Ол ушын ҳәр бир инсан өз ҳуқықларын жақсы билмеги дәркар. Бизге Конститутция қәлеген мағлыўматты топлаў ҳәм тарқатыў ҳуқықын береди. (Әлбетте, мәмлекетлик сыр ҳәм нызамда белгилеп қойылғанларынан басқасы). Демек, не ушын биз өзимиздиң әтрапымызда жүз берип атырған күнделикли ўақыялар туўралы күнделиклеримизде жазбаўымыз керек екен? Қашанға шекем кеўил кеширмелеримизди жүрегимизде сыр сақлаймыз? Бизиң бастан кеширгенлеримиз, көрген билгенимиз, жиберген қәте-кемшиликлеримиз кимгедур сабақ болыўы мүмкин. Және биреўлер оны оқып өзин қызықтырған сораўларға жуўап табар, бәлким…

Қулласы, әне усындай гәплер. Усы күнге шекем мен өзимниң жазғанларымды анаў яки мынаў тармақтағы блоглеримде жәриялап келдим. Бирақ еле олардың айырымларынан басқасын ҳеш кимге билдиргеним жоқ. Олар бар жоғы жеке қызығыўшылықтың жемиси болғаннан кейин оған зәрүрликте болмады. Лекин, ойлап көрсем мен жасларымызға блоглер ашың деп усыныс етип болып, оларға қандай орынларда (сайтларда) усындай мүмкиншиликлер бар екенин айтпасам қалай болғаны деген шешимге келдим.

Күнделик жазыў ушын ЖЖ деп аталыўшы-Живой журнал қолайлы. Онда бизиң http://kkreporter.livejournal.com деп аталыўшы бир блогимиз бар. Кирип көриң. Сизлерде сол жерде өзлериңизге блог ашыўыңыз мүмкин.

Ал, Блог.ру ға кирсеңиз жүдә әпиўайы система. Онда бизиң http://kkreporter.blog.ru деген адресте және бир блогимиз бар. Сонда-ақ Wordpress.com ның хызметинен пайдалансаңызда болады. Ол жердеги жағдайлар менен танысыў ушын мына ссылкаға бассаңыз http://kkreporter.wordpress.com ҳәмме нәрсе өз өзинен түсиникли болады. Ең әпиўаысы Blogspotcom берип атырған мүмкиншиликлер. Ол жерде бизиң http://kkreporter.blogspot.com ҳәм http://btileumuratov.blogspot.com деген ссылкаларда (силтемелерде) блогларымыз бар. Кирип көриң, үйрениң ҳәм блоглер жаратып, күнделиклер жазың. Кимде ким түсинбесе, жәрдем керек болса бизиң kkreporter@mail.ru деп аталыўшы электрон почтамызға хат жазыўына болады. Қолдан келгенинше жәрдем бериўге ҳәрекет етемиз. Қудайға шүкир, мениң жәрдемшилерим де көбейип атыр. Керек болса олар менен де байланыстыраман.

Жаңалық. «Еркин Қарақалпақстан» газетасының веб-сайты кирилде ашылатуғын болды

Газетаның веб-сайты бираздан берли бар. Бирақ ол қарақалпақ тилиндеги айырым ҳәриплерсиз ашылатуғын еди. Сол ушын оқыўшылар ушын да, вебмастерлер ушын да қолайсызлық туўдырып киятырған еди. Жақыннан баслап «Еркин Қарақалпақстан» газетасының веб-сайты ( http://www.erkinkk.kr.uz ) қарақалпақша ашыла баслады.

Хабарыңыз бар, газета ҳәптесине үш ирет шығады. Ол Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси менен Министрлер Кеңесиниң басылымы есапланады. Газетада жәрияланып атырған материаллар мазмун мәниси жағынан ҳәр қыйлы. Бул жерде республика ҳәтте оннан тысқарыда да белгили бир қатар белгили журналистлер ислейди.

Тәжирийбели журналистлерден Есенбай Ерманов, Абдулла Ҳәбипов, Өмирбай Өтеўлиев, Оразбай Сәтбаев, Пердегул Хожамуратова, Қурбанбай Байниязов, Абдулла Ембергенов, Қонысбай Реймов, Сағындық Ембергеновларды атап өтсек орынлы болады.

Веб-сайт газета оқыўшыларына кең мүмкиншиликлер ашып берери турған гәп. Оның үстине, буннан былай газетаның электрон почтасына келген хатларға обзор ислеў, оларда көрсетилген фактлер бойынша алып барылған журналистлик изертлеўлердиң толық варианты менен оқыўшыларды таныстырыў мүмкин болады.

Жасырын цехлар анықланды

«Наның ҳадал болса, көпке көрсетип же» дейди бизиң халқымыз. Нөкис қалалық мәмлекетлик салық инспекциясы хызметкерлериниң келип түскен мағлыўматлар ҳәм орынлардағы Өз қәнигелериниң анықлаўы тийкарында өткерген рейд-тексериўлери барысында қолға түскен «исбилерменниң» нанының «ҳадаллығына» гүман пайда болды. Ол Нөкис қаласындағы «Қызкеткен» елатлы пункти аймағында жайласқан пухара Закир Қадировқа тийисли имараттың үлкен қоймаханасына жайғасып алып, өзиниң нызамсыз ҳәрекетлерин әмелге асырып киятырған болып шықты.
Жасырын цех баслығы Әндижан ўәлаятының Шахрихон районының Тоштефа пухаралар жыйыны турғыны Уткир Мусаев деген пухара екен. Олар бул жердеги 3 бөлмеге жайғасып, өзлериниң жасырын ҳәрекетлерин алып барған. Айтыўларына қарағанда ис баслағанына 10 күндей болып қалған көринеди. Бул аралықта олар күнине 1500-2000 дана ҳәр қыйлы музқаймақлар ислеп шығарып, сатыў ушын тарқатқан. Бирақ олар бундай ҳәрекетлер алып барыў ушын ҳеш жерден рухсат алып, есаптан өтпеген.
Тексериў пайытында олардан музқаймақ ислеп шығарыў ушын мөлшерленген ҳәр қыйлы азық-аўқатлық затлар менен бирге, стаканлы музқаймақ ислеп шығаратуғын бир дана станок, бир дана музқаймақ пакетлеўши станок, пломбирли музқаймақ ислеп шығаратуғын 10 дана қәлип, музқаймақ үстине жабыстырылатуғын 64 мың дана этикетка, пломбир музқаймағына пайдаланатуғын 20 мың дана таяқша (палочка), 16992 дана вафлили стаканлы музқаймақ, 2200 дана «Джек», 4000 дана «Московская», 600 дана «Классик», 29000 дана «Думбокча», 250000 дана «Алаутдин», 11000 дана «Урдакча», 35 дана «Ну Погоди» музқаймақларының пакетлери сақлаўлы турғанлығы анықланды.
У. Мусаевтың көрсетпесине қарағанда, жасырын цех ҳәм ол жердеги нызамсыз музқаймақ ислеп шығарыў үскенелерин, оған усы имаратты ижараға бериўши Закир Қадиров тәмийинлеп берген қусайды. Сондай-ақ, ислеп шығарылған таяр өнимлерди сатыўда Қадировтың көмеги менен әмелге асырылып келинген. Усы ҳәм басқада бир қатар сораўларға Озбекстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындагы жанындағы СВБЖХЖДЛҚГ Департаменти Каракалпакстан Республикасы Нокис каласы болиминин қәнигелери тәрепинен алып барылып атырған сорастырыў барысында жуўап алынатуғын болды.
Сондай-ақ, Нөкис қалалық мәмлекет салық инспекциясының хызметкерлери 25 киши район аймағындағы және бир жасырын цехтың нызамсыз ҳәрекетлерине шек қойды. Қызығы сонда, бул цех та биз жоқарыда атын тилге алған Әндижанлы пухара Уткир Мусаевқа тийисли болып шықты. Бул жерден де баҳасы 1 миллион сум әтрапында болған ҳәр қыйлы музқаймақ ислеп шығарыўға мөлшерленген үскене ҳәм таяр өнимлер айғақлы зат сыпатында алынды.
Нөкис қалалық мәмлекетлик салық инспекциясы хызметкерлери нақ ақша айланысына тәсир етип, миллий валютамыздың қәдирсизлениўине алып келетуғын нызамсыз ҳәрекетлердиң алдын алыў ҳәм сапластырыў бойынша баслаған рейд-тексериўлерин даўам еттирип атыр.

SOS!!! Қарақалпақ журналистикасы жәрдемге мүтәж…

Булай болады деп ойламаған едим. Неге дегенде, мен усы күнге шекем жазғанларым газетада жәрияланып киятырғанынан кейин бундай проблемаға дусласпағанман. Мына, сизиң дыққатыңызға усынбақшы болып отырған мақалам, «жәрияланбай қалған материаллар» коллекциясының үшиншиси. Оныда өзимниң жеке веб-сайтыма, анығырағы күнделигиме жайғастырыўға туўра келип отыр.
Илаж қанша? Бас редакторымызға кирдим. Және ол: «Жәриялай алмайман, бул кимниңдур личьностына тийиў болады, мен оған жол қоя алмайман»- деди. Кейин: «компотентли адамлар менен ойласып едим, Елимбет Султанов жөнинде жазылған материал болса азырақ иркип, жәрияламай турың деди» деп қосып та қойды.
Биз ҳәрекеттеги нызамларға тийкарланып ис туттық. Яғный мәмлекетлик газетаның арнаўлы хабаршысы сыпатында мағлыўмат жыйнадық ҳәм оны жәмийетшиликтиң ҳүкимине усынбақшы болдық. Мине үшинши мәрте қарсылыққа ушрамақтамыз.
Биз оларда Президент пәрманлары менен ҳүкимет қарар талапларының орынланыўы үзилиске түсирилип атырғаны жөнинде айтпақшы едик.
Ҳүрметли Президентимиздиң шақырықларына ис пенен жуўап бермекши болдық. Көрип отырғаныңыздай нәтийжесиз. Бул нени аңлатады?..
Мейли бул сораўға өзлериңиз жуўап таўып алаберерсиз. Не ислеў кереклигин түсинбей турман. Бәлким кимдур туўры жол көрсетер. Бундай материалларды қай жерде жәриялаўға болатуғынын айтар. Ақыры, жағдай услай даўам етеберсе Қарақалпақ журналистикасының ертеңи не болмақшы?!

Қыстаўлы усы санға
Мыш-мышлар тастыйықланбады: Елимбет Султанов өз арзасы менен кеткен екен…

Жасыратуғыны жоқ, бундай мыш-мышлардың басланғанына бир жылдан аслам ўақыт болды. Анықрағы, Елимбет Султановтың Қарақалпақстан Республикасы Министрлер Кеңеси Орта арнаўлы, кәсиплик билимлендириў басқармасы баслығы ўазыйпасын атқарыўшы болып тайынланған күнинен десек те, асырып айтқан болмаймыз. Не-миш, ол Нөкистеги «Транспорт кәсип-өнер колледжи» директоры болып ислеп турғанда Өзбекстан Республикасы Президентиниң 2005 жыл 28-февральдағы «Академиялық лицей ҳәм кәсип-өнер колледжлери директорларын аттестациядан өткериў ҳаққында»ғы ПР-2146-санлы Бийлигине тийкарланып өткерилген аттестациядан өте алмай қалғанбыш.
Бул гәплер қаншалық ҳақыйқатқа жақын, я алыслығын анықлаў мақсетинде, кеше, биз оның өзи менен ушырастық.
- Бул жалған мағлыўмат. Расын айтатуғын болсам, мен өз арзам менен жумыстан босағанман. Себеби аттестация өткериўге компотентли шахслардың бири (ол оның атын айтқысы келмеди-автор ) маған бәрибир оннан өткермейтуғынлығын ашық айтты.
-Егер мен 10 сораўдан 8 сораўға жуўап берсемде өте алмайман ба? - деп сорадым.
- Бәрибир өте алмайсаң,-деди ол.
«Мен оннан кейин, оларға мениң лаўазымым керек болып турғанын түсинип, арзамды жазып, өз қәлеўим менен директорлық ўазыйпасынан кеттим»- деди Елимбет Султанов бул мыш-мышларға анықлық киргизер екен.
Буннан кейин Е.Султанов усы басқармаға жетекши қанийге болып жумысқа орналасты. Арадан бираз ўақыт өткеннен кейин болса ол бөлим баслығы етип тайынланады. Мине, 2008 жылдың 17-май күнинен баслап усы күнге шекем Басқарма баслығының ўазыйпасын атқарыўшы болып хызмет атқарып киятыр.
Е.Султановтың дөгерегиндеги мыш-мышлардың тап усы күнлери гүжип кетиўине, 9-классты питкериўшилерди академиялық лицейлер менен кәсип-өнер колледжлерине оқыўға тартыў мапазының басланғаны себепши болса керек. Быйылғы жылы республикамыз аймағындағы 751 мектепти 31835 оқыўшы тамамлады. Олар енди Өзбекстан Республикасы Министрлер Кабинетиниң 2003 жыл 29-октябрьдеги «Улыўма орта ҳәм орта арнаўлы, кәсип-өнер билимлендириўине избе-из өтиўди тәмийинлеўге байланыслы қосымша илажлар ҳаққында»ғы 473-санлы қарары ҳәм соған тийкарланып қабыл етилген норматив ҳүжжетлерге тийкар академиялық лицей ҳәм кәсип-өнер колледжлерине оқыўға тартылыўы тийис.
Сол биз жоқарыда тилге алған ҳүжжетлерде көрсетилиўине қарағанда, бизде 12 жыллық оқыў мәжбүрий. Ҳүжжетлер үстимиздеги жылдың 28-июнине шекем қабыл етилген. Кешеги күнге сол 31835 питкериўшилердиң 29518 си ҳүжжет тапсырған. Қалған 2317 оқыўшының тәғдири ҳәзирше нәмәлим болып тур. Сондай-ақ, быйылғы жылы басқа ўәлаятлардан 99, өткен жылы питкергенлерден 547 бала да оқыў ушын тийисли тәртипте ҳүжжетлер тапсырған.
- Буның себеби мәлим. Ол жердегилер жумысларды шәлкем-шалыслыққа салып, түрли көзбоямашылықларға жол қоймақта. Қандай да бир тест сынақлары, имтиханларды ойлап табады. Болмаса оқымайман деп жүрген бала жоқ,-дейди ата-аналардың бири, күйип писип. – Сол ушын да бүгинги күни бул жерде парахорлық, дәмегөйлик деген нәрселер ҳәўиж алып кетти…
Бул гәплердиң қаншалық ҳақыйқатқа жақын, я алыслығы туўралы ҳәзирше бир нәрсе дей алмаймыз. Бирақ өткен жылы питкерген 547 баланың бир жыл даўамында оқымай қалыўы бизди қатты ойландырып қойды. Олар қандай себепке байланыслы өткен жылы оқыўға тартылмай қалған? Ол бойынша ким, не биледи? Қандай шаралар көрилген? Быйылғы жылы тәғдири белгисиз болып турған балалар менен қалай ҳәм қандай тәртипте ислесемиз?..
…Ол енди басқа гәп. Гезеги менен, бул мәселелге қайта ораламыз. Бизиң усы ҳәм басқада бир қатар машқалалар бойынша алып барып атырған журналистлик изертлеўлеримиздиң жуўмағы менен, газетамыздың келеси санларының биринде танысасыз.
Солай етип, «Елимбет Султанов аттестациядан өте алмай қалды» деген мыш-мышлар тастыйықланбады…

Пара ҳәм парахорлықтың дөгерегиндеги гәплер

Күнделикли турмысымызда көрип ҳәм еситип жүрген гәплер болғаннан кейин, темаға алып шыққан бундай сөз дизбеклери, көпшиликти елең еттирмей қойғанын жақсы түсинемиз. Ҳәтте «пәленше пул алып атырып ҳуқық қорғаў уйымлары хызметкерлерииниң қолына түсип қалыпты» деген сөзди еситкен көпшилик, «ҳәзир ол ерси болмай қалды ғой» деп, тек бундай бәле қаданың өзиниң қарабасынан аўлақ жүриўин тилеп, жағасына түкирип, аман жүргенине шүкиршилик етип қоя-қоятуғын болып киятыр…

Ең өкинишлиси, бундай жаман иллетлерге жасларымыздың да көнлигип баратырғанында болып отыр. Мине жақында ғана жоқары оқыў орынларында сессиялар болып өтти. (Айырым жерлерде еле даўам етип те атыр). Жасыратуғыны жоқ, бул тараўдағы пайда болған машқала кем-кем улғайып, дүзелиўи көп күш талап ететуғын қәтеге айланбақта. Неге дегенде, кейинги пайытлары «жыйна-жыйналар»дың түрлери көбейип, себеп ҳәм усыллары өзгерип, мазмун ҳәм мәни жағынан «байып», ол турмысымызға күнделикли «зәрүрликлердей» болып енисип бармақта.

Бул тараўды үйренип киятырғаныма бираз ўақыт болды. Нәтийжелери бойынша ўақты-ўақты менен өзимиздиң газетада, интернетте мақалалар жәриялап киятырман. Сәл илгериректе жәрияланған «Ертекке уқсаған ҳақыйқатлық» атлы мақаламнан соң усы мәселеде оқыўшылардан көплеп хатлар келди, усыныс ҳәм тилек билдириўшилер де көп болды.
- Қашан биз пәленше парахор деп, бармақ пенен түртип көрсетпегенше ҳеш нәрсе өзгермейди. Себеби сол оқытыўшылар (бул жерде олардың парахор менен дәмегөйлери нәзерде тутылмақта-автор) газетада айтылған улыўма гәпти оқып көрип инсапқа кириў, ойланыў, уялыў уқсаған пазыйлетлерди сезиниў басқышынан өтиңкиреп кеткен – дейди Абдималик исмли кәсиплеслеримниң бири. – Сол ушын биз-журналистлер бул мәселелерди тереңнен үйренип шығып, дәл фактлер келтирип, аналитикалық мақалалар жазыўымыз дәркар,-дейди ол.

Ал жоқары оқыў орынларының бириниң атын айтқысы келмеген бир студенти болса:
- Оқыў процесинде түрли бәнелер менен пул жыйналатуғынын ҳәмме биледи. Айырым жазыўшылар менен шайырлардың көктийинге турмайтуғын китаплары (қандай себеби болмасын сол китаплардың мәжбүрлеп кимге дур сатылыўын басқаша баҳалаў мүмкин емес), қосықшыларымыздың сүўрети түсирилген плакатлары, қойған концертлериниң билетлери ушын жыйналатуғын пулдан бөлек, оқытыўшыларымыздың күнделик «қәрежетлери» ушын да студентлердиң ата-анасының қалтасынан кенапаттай қаржы жумсалыўы талап етиледи.

Ең өкинишлиси ҳәм қорқынышлысы, деканларымыз күнде болмаған менен ҳәптесине бир мәрте «пул жыйнап атырғанлар болса жазып бериңлер», «оларды жоқ қыламан», «қаматып жиберемен», «мен сизлер тәрептемен» деп ўаз оқығанында. Неге дегенде, арадан бир күн өтпей сол «қамалып кетиўи тийис оқытыўшылар» «деканға хабарласатуғын ким бар, мына сумманы берсең болғаны, декан «танк» болып береди»син айтып, зарланып жүргенин көрип, кимге исенериңди де билмей қаласаң,- деп ҳағынан жарылды.

- Мен сениң булардың бәрин журналист сыпатында үйренип шығып болып, соң жазғаныңа исенемен. Лекин сол пәми төмен оқытыўшы (бул жерде де сол парахор оқытыўшылар нәзерде тутылмақта – автор) бул гәплерди өзиңниң студент балаларың айтып келип жүр деген пикирге барады,- деп күйип писеди Бахтияр исмли достым. –Себеби олардың боп-болғаны. Олар дүзелмейтуғын «кеселге» шатылып болған. «Бүкирди гөр дүзейди» деген емес пе?- дейди ол тағы.

- Бул жағдайды жөнлеў қыйын,- дейди және бир студент. – Себеби әзелден пара менен кирген балалар оқығысы келмейди. Олар ушын «жыйна-жыйналар» даўам еткени мақулырақ. Ата-аналарының қыйналып атырғанын ойлайтуғын бала шенде-шен. Өзлериниң жаны тыныш болса болғаны.

Сәл билими тәўирлеў оқыўшыларды болса «сум» оқытыўшылар жаңағыларға қарсы қойып, «сындырады». Айырымлары билимине исенип пул бермегенлерди «пересдачқа» қалдырып, әўере сарсаң етеди.

- Билип турсада ма?

- Олардың билмейтуғын саўалларын таўып береди-дә. Ақыры студент робот емес ғой. Ерте бәҳәрден шембиликлер, соң ғаўаша тәрбиясы… дегендей. Пул бермесең «3» ти де қоймайтуғын оқытыўшылар пайда болды. Оның үстине бир күнде төрт имтихан тапсырғанда қаяқта жүр едиңиз?!

Айтыўшылардың гәпине қарағанда, ҳәр сессия ўақтында жоқары өқыў орнының бир студентинен кем дегенде 150-200 мың сумға шамалас пул жыйналар екен. Енди оны сол оқыў орнындағы студентлердиң санына көбейтип көрсеңиз, ол жерде сол қысқа ўақыттың өзинде қанша қаржы муғдарының «айланыста» болатуғынын билип алыўыңызға болады.
Усы жерде өз-өзинен, орынлы түрде сораў туўылады: олай болатуғын болса тийисли шөлкемлер қаяққа қарап отыр? Жуўап та тайын. Бир емес, екеў. Бириншиден, олар ислеп атыр. Бирақ буннан кең жәмийетшилик бийхабар.

Екиншиден, буның бәри мыш-мышлар. (Бул бүгинги күнги коррупцияға белшеринен батқанлардың қуралы ҳәм өзлерин ҳақлаў ушын айтатуғын сылтаўы). Олардың түсинигинше, жағдай еле ол дәрежеге барып жетпеди…

Ҳәтте бул жағдайларға профессиональ журналистлеримиздиң арасында усы мазмунда баҳа беретуғынлары да баршылық. Бундай деўиме усы тараў бойынша жазған бир мақаламды редколлегияның тапсырмасы менен оқып шыққан бир кәсиплесимниң: «усланбаған уры емес» деген пикирди жазғаны себепши болды. Мен оны оқып көрип бизиң ата-бабамыздың жүдә бир ақыллы, дана болғанына және бир мәртебе тән бердим. «Түйени самал ушырса, ешкини аспанда көр» дегени усы шығар, қалай да.

Буның барлығына жеме-жемеге келгенде ҳуқықый мәдениятымыздың төменлиги себепши болмақта. Оны мойынлаўымыз керек. Керисинше, көргенди … леп жеңип, кимлергедур жағымпазлық етемиз. Ал күнниң-күни келгенде болса, сол өзлеримиз жағымпазлық еткенлердиң сыртынан сайып, изинен ийттей үремиз. Бул нәрсени бастан өткермедик пе?! Көрмедик пе?! Сезбедик пе?!

Өткен ўақыт ишинде Қарақалпақ мәмлекетлик университетиниң, Нөкис педагогикалық институтының, Ташкент мәмлекетлик аграр университетиниң Нөкис филиалының бир неше оқытыўшылары пара менен усланған болса, айырымлары көп муғдардағы қаржыны өзлестиргенликте гүманланып тергеўге қатнап жүр. Сондай-ақ, республикамыздағы бир қатар ҳуқық қорғаў уйымларының ўәкиллери, Кегейли, Тахтакөпир районлық мәмлекетлик салық инспекциясының баслықлары, Нөкис мәмлекетлик салық инспекциясының еки қәнийгеси, ҳәтте Нөкис қаласындағы бир мектеп директоры пара алып атырып қолға түсти. Бирақ олар туўралы бирде – бир газета өз оқыўшыларына оператив мағлыўмат тарқатпады. Неге?

Жоқарыда айтқанымыздай, буның барлығы ҳуқықый мәдениятымыздың төменлигине барып тақалады. Бул жағдайды басқаша баҳалаў мүмкин емес. Айырымларымыз буны «айыпсызлық презумпциясына» апарып тықсырып, өзимизди ақламакшы боламыз. Негизинде, ол қәте. Неге дегенде, ҳеш ким сеннен сол қолға түскен адамның айыплы я айыпсыз екенин жаз деп атырған жоқ. Ол сениң компетенцияңа да кирмейди. Ал ҳуқық қорғаў уйымлары тәрепинен өткерилген әмелий жумыстың нәтийжеси туўралы оқыўшыны хабардар етиў сениң кәсиплик ўазыйпаң. Оннан қала берди, егер тереңирекке нәзер таслайтуғын болсақ пуқаралық позиция деген де түсиниклер бар.

Және бир нәрсе, биз гейде журналистлик позициядан турып коррупцияға қарсы гүрес дегенде, сол қолға түсип қамалғанлар менен судланғанлар туўралы жазыўды ғана түсинбеўимиз керек. Журналист ҳәмелде турып Президент пәрманларын, ҳүкимет қарарларын, ҳәрекеттеги нызамларды аяқ асты етип, үз-илиске түсирип, ел, халық байлығын талан-тараж етип, нызамсыз табылған пуллар есабынан жай салып, басқа намақулшылықларды ислеп, жынайый жуўапкершиликти айланып өтип жүргенлерди анықлаўы тийис. Соларға қарсы маўасасыз гүресиўи зәрүр.

Егер биз жоқарыдағыдай жағдайларда өз кәсибимизге жуўапкерсизлик пенен қатнас жасасақ, орын алған жағдайлар бойынша кең жәмийетшиликке анық хабар тарқатпасақ адамлар оған жуўапты мыш-мышлардан излей баслайды. Нәтийжеде олар еситкенлерине қосып-шатып гәптиң көбейиўине тийкар жаратады. Немиш, өзи пара менен усланып атырған адамның пулы көпмиш, тез арада пул берип шығып кетедимиш… Бул, өз гезегинде, сол әмелиятты өткерген ҳуқық қорғаў уйымларының абыройын түсирип, оларға исенимсизлик пайда етери де турған гәп.

Заң алдында ҳәмме теңдей. Сол ушын биз жәмийетте орын алып атырған бундай қубылысларға өз позициямызды билдирип барыўымыз тийис. Ҳүрметли Президентимиздиң 2009 жылдың 7-ноябринде Өзбекстан Журналистлери дөретиўшилик аўқамының Миллий баспасөз орайындағы әмелий сәўбети пайытында жаңлаған: «… ең тийкарғы шешиўши талап- шынлықты, турмысты толық көлемде сәўлелендириўден ибарат. Себеби, шынлық журналистиканың өзгермес ҳәм турақлы шәрти» деген Шақырығы бизиң бас ўазыйпамызға айланбағы дәркар. Сонда ғана биз Президентимиздиң усы жылғы кәсиплик байрамымызға бағышланған қутлықлаўындағы: «… усының менен бирге, жолымызда тосық болып турған иллетлерге – бул коррупция ма ямаса ҳәмелпаразлық бола ма, жерлеслик, адамлардың дәртин көрмеў бола ма – булардың барлығына қарсы маўасасыз гүресиў, бир сөз бенен айтқанда әдилликти тастыйықлаў, жәмийетимизди буннан былайда еркинлестириў ушын өзин аямастан, ҳүждан ҳәмири менен жасаў журналист деген кәсипти таңлаған инсанлар ушын бәрҳәма өмир мақсети болыўын қәлер едим» деген жалынлы сөзлерине ис пенен жуўап берген боламыз.

Хабарыңыз бар, бүгинги күни жоқары ҳәм орта арнаўлы оқыў орынларына абитурентлердиң ҳүжжетин қабыллай баслады. Бул процестиң жүдә бир қыйын ҳәм қурамалы өтетуғынын, ҳәр жылы ол жерде түрли көз

бояўшылықлар, дәмегөйликлерге жол қойылатуғынынан ҳеш ким де бийхабар емес. Ҳәтте, ҳәзирдиң өзинде аты бар, айырым факультетлердиң «байрағы» анықланып, грантқа оқыйтуғынлардың «дизими» де белгили болыптымыш дегенге уқсаған гәплерди қулағымыз шалып жүргенин жасырмаймыз. Әлбетте, бул гәплер қаншалық ҳақыйқатқа жақын, я алыслығын айтыўымыз қыйын. Лекин, өткен жыллар ишинде жоқары оқыў орынларындағы пара алып атырып қолға түскен оқытыўшылардың санын көрип турып… мүмкин емес дейтуғын «мәрт» шығатуғынына гүман етип турғанымызда, рас. Және ким билсин?..
Буларға ким жуўап береди?! Ким жуўапкер?!

Президент қарары талапларын үзилиске түсириўге кимлер ҳәм нелер себепши болмақта?

Өзбекстан Республикасы Президентиниң 2007 жыл 16-март күнги «Алкоголь өнимлери менен усақлап саўда ислеўди және де тәртипке салыў ис-илажлары ҳаққында»ғы ПҚ-605-санлы қарары талапларының үзилиске түсирилип атырғаны туўралы «Еркин Қарақалпақстан» газетасының 2009 жыл 19-май күнги 60-санында «Қәнийгелер не дейди?» атлы мақала жәриялаған едик. Мине арадан бир айдан аслам ўақыт өтти. Бирақ, еле усы күнге шеке сол биз айтқан саўда шақапшаларында жағдай еле өзгермеди.

Гәп тийкарынан Нөкис қаласындағы Х.Турымбетов көшесиниң «Нөкис дийхан базары» менен өзеклес болған жеринде жайласқан 20 дан аслам спиртли ишимликлер менен саўда ислейтуғын турғын саўда шақапшалары туўралы бармақта.




Президент қарары талапларының үзилиске түсирилип атырғаны туўралы биз баспасөз арқалы тийисли шөлкемлерге «қулақ қағыс» етиўимизге қарамай, ол жерлердеги нызам бузыўшылық ҳалатларының даўам етиўи бизди қатты тәшўишлендирмекте. Неге дегенде, бириншиден, бул жерде көп муғдардағы нақ пулдың банктен тыс айланыўына жол қойылмақта. Екиншиден, бул тараў ушын жуўапкер тийисли шөлкемлер ҳеш болмағанда орын алған жағдай туўралы Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңеси менен Министрлер Кеңесиниң басылымы сын пикир айтқаннан кейин де итибар қаратпаўы, бул жерде қандай да бир басқа себеплердиң барлығынан, анықрағы, жағдайдың услай даўам етиўинен мәптар «тәреплер» пайда бола баслағанын аңлатып турғандай.

Олай болатуғын болса, бизиң ойымызша, бул мәселени Президент қарарында белгилеп қойылғанындай прокуратура уйымлары өз қадағалаўына алыўы керек болатуғын шығар, қалай да?!..

"Еркин Қарақалпақстан"ға – 85 жыл

Салтанатлы мәжилиске Қарақалпақстан Респуликасы Жоқарығы Кеңеси комитет баслығы К. Реймов ҳәм Министрлер Кеңеси Баслығының орынбасары К.Абдижалиев, Қарақалпақстан Республикасы Руўхыйлық ҳәм ағартыўшылық орайы Баслығы Ш.Уснатдиновлер қатнасты.

«Еркин Қарақалпақстан»ға – 85 жыл

Бас редактор Кеңесбай Каримов саўғаларды қабыл етпекте...

Қалыс пикирлер…

2

Адамлар түрли топарларға бөлинеди. Олардың арасында, тек өзи ушын жасайтуғынлары да, халық ушын жасайтуғынларыда бар. Басып өткен ярым әсирлик жолымда мен олардың көпшилиги менен ушрастым. Бирге ислестик.. Той-мерекелерде отырысып, табақлас болдым…

Өкинишлиси, соңғы ўақытлары тек «жеў ушын жасайтуғынлар» көбейип баратыр. Олар өзине жараса саўатлы, саналы адамлар болса да, жеме-жемеге келгенде қам сүт емген бендешилигине салып, өз позицияларынан шығыныңқырап кетебереди. Дурыс, турмыс мәжбүрлейди. Деген менен сол сынақлардан да ҳүжданыңды былғамастан, ҳәрекеттеги нызам талапларын айлана берместен-ақ өтиўге ҳәрекет етиў керек. Сениң басқалардан айырмашылығыңда сонда болатуғынын бәрҳәма есте сақлағаның мақул болады.

«Жазмыштан озмыш жоқ»-дейди ата-бабаларымыз. Бул гәпте қаншалық ҳақыйқатлық бар, оны айтыў қыйын. Бирақ адам дүньяға келген пайытта-ақ, оның тәғдири-жазмышы «пешанасына» жазылып қойылатуғын қусайды. Егер олай болатуғын болса, биз сол өмир атлы үлкен сахнадағы ролимизди жақсы атқарыўға тырсыўымыз керек шығар, қалайда?! Жаратыўшымыз деп аталатуғын Бас режессордың сенарийинен шығып кетеберген де болмас, сирә.

Жоқарыда айтқанымдай, усы ўақыт ишинде көплер менен ушрастым. Олардың базы биреўлерин көрип, сәўбетлесип оларға деген ҳүрметим артқан болса, айырымларын көшеде ушыратсам атлы қашып кетким келеди. Өзиниң әтрапына жағымпазларды жыйнағысы келетуғын ҳәмелдарлар, олардың «ийти» болып жүриўди қәлейтуғын еки жүзлилер, тили басқа, дили басқа- кәтқудалар, әзелий көкирегинде басқаларға деген жақсы нийети болмаған, бирақ өзин солай услап-тута алатуғын жалатайларды да көрдим. Олардың жағдайға қарап өзгере алатуғынлығы, басқалардың ролине де кирисип кетеберетуғынлығы мени ҳайран қалдырған ўақытлары көп болды. Олар пул, дүнья деп намысын-арын сатқанда маңлайын жыйырмағаны мени тәўишлендирер еди. Ал гей биреўлери қыласынды қылып болып, халықтың, елдиң алдында «аппақ хожаның ақлығы» болып отыратуғынына не дерсең?!

Мен түсинбейтуғын бир нәрсе, олардың биле тура тарийыхтан сабақ алып, жуўмақ шығармайтуғыны. Болмаса олар өзлери жасаған дәўирдегилерди көре биле турып, болмаса өзлеринен бурын өткенлер туўралы есите турып, солар ислеген қәтени тәкирарлаўын қалай түсиниў мүмкин. Айтайық, соңғы 50 жылда кимлер өтти? Олардың ислеген ислерин, жақсылықларын, жаманлықларын естен шығардық па? Демек, саған да баҳа бериледи. Ислеген ислериңди тәрезиге тартады. Солай екен не ушын Алла Таала тәрепинен берилген қысқа өмир ишинде жақсы болып жасап, изиңде жақсы ат қалдырыўға болмайды?!

Халық ертең «мына аралықта мынандай адам өткен, ол мынандай жумыслар ислеген» деп айтып жүрсин. Сен өзиң туўралы тап солай болады деп айта аласаң ба? Айта алмайсаң. Мен оны жақсы билемен. Себеби сен ҳеш қашан басқалар ушын жасамадың. Тек өзиң ушын жасадың. Жақсы жеп-иштиң. Жананлар менен шалқыдың. Ол ушын көп пул керек болды. Соған бола көплеп нызамларды бузыўыңа туўра келди. Дәслепки күнлери түнлерде уйықлай алмай шығып жүрдиң. Себеби ҳүжданың ол ўақытлары бүгинги күндегидей болып жүдә былғанып қалған жоқ еди-дә. Кейинги күнлери сен сол баяғы күнлериңди умыттың. Асығың алшы. Ҳеш нәрсе есиңе кирипте шықпайды. Ҳәтте, кеше қараўыңдағы ана жесир ҳаялды жумыстан қуўып жибергениңде, өз-өзиңнен кеўлиң толып, саған ҳеш ким тең келе алмайтуғындай сезген едиң, өзиңди.

Қалыс пикирлер…

1
Ойлап көрсем мен де жас емес екенмен. Онның үстине, журналистика кәсибине араласқаныма да 25 жылдан асыпты. Бир жигиттиң өмири дерлик. Солай екен мен де әтрапымда жүз берип атырған ўақыялар, өзгерислер, жаңаланыўлар, қубылыслар, олардың бас атқарыўшылары болған адамлар жөнин де қалыс пикир билдириўге ҳақылы болсам керек.

Әлбетте, қалыс пикирди ҳәр ким ҳәрқыйлы түсиниўи, басқаларға оны түрли мәни берип түсиндириўи мүмкин. Сол ушын алдыннан айтып қойғаным мақул болатуғын шығар, мен тек өзим гүўасы болған ҳәм олар туўралы сол ўақыттағы түсинигим менен қыялымнан өткергенлерим туўралы жазбақшыман. Расымды айтсам, бала гезлерим көп нәрсеге түсинбегенмен. Бул, бәлким, мениң сол ўақытлары аўылымнан тысқарыны көрмегенимнен болса керек. Ҳәтте үйдиң аррағрағындағы «Дәўдиң тереги»нен өтип кетсем жердиң шетине шығып, арман қарай түсип кетсем керек, деп те ойлаған гезлерим болған.

Мектепке барғаннан кейин барып, дәслебинде Мәмбет муғаллим (Мәмбет Мәдреймов), соң Базарбай, Оразбай, Баймурат, Сатулла, Мәдрейим, Тәңирберген, Зайыр Жийенғалий муғаллимлер жәрдеминде әсте-әсте бул нәрселерге түсинип бардық. Ал, Дәўлетияр муғаллимниң санамызға қуйған үгитлеринен кейин болса әдебиятқа меҳир қойдық. Дүньяны таныдық. Оннан кейин барып районлық «Ленин жолы», республикалық «Жеткиншек», «Жас Ленинши»лерди «жатып» оқыдық десек те болады. Сол ўақытлары «Әмиўдәрья» журналы ең қыт, ким болса соған тийисе бермейтуғын шын мәнисиндеги қәдирли басылымлардың бири еди. Ол бизлерге Қалқыз шешем басынан аяғына шекем қалдырмай оқып болғаннан кейин барып тийисетуғын еди.

Кегейли районының Энгелсь совхозында (ҳәзирги «Абат аўылы» пуқаралар жыйыны аймағы) туўылдым. Бизиң аўыллар мен есимди билген 1965-1970-жылларда жүдә гөззал, қалың терекли, ең жоқ деген үйдиң алдында кем дегенде 5-10 түп мийўе ағашы өсетуғын, пайызлы жерлер еди. «Араншы аўылы», ал кейин ала бизиң мешит қәўимимиз К.Маркс бөлими деп заманагөйлестирилип аталып кетти. Есимизди таныўдан пахта атызынан узақлап кете алмадық. Жазда ғаўашаны жабайы шөптен тазалаў, гүзде пахта терими…

Мениң есимде қалғаны, аўылларда пахта егилетуғын атызларды дамбылап суўғарыў басланғаннан кейин жерлерди изей басты. Бағлар бир шеттен қуўрай баслады. Бирақ , биз, сол ўақытлары аўылымызға цивилизацияның бир ушлығы жетип келгенинен мәс едик. Ҳәтте, газеталар арқалы «асаў дәрья жылаўланды» деген хабар тарқатылғанда аўыл болып қуўанғанымыз еле есимде.

Ол ўақытлары «гектаршылар», «звеношылар» деген түсиниклер бар еди. Олар өзлерине бекитилген жерлерден мол ҳасыл жеткерип, жыл ақырында премия алатуғын еди. Бул олардың хожалығын бир көтерип таслайтуғын болғанын ҳеш ким инкар ете алмаса керек. Ким саўын сыйыр алса, және биреўлер эконом пулы есабынан автомашина сатып алып мингенин өз көзимиз бенен көрдик. 70 жыллардың басында аўылларымызға электр сымлары тартылды. Арадан бир-еки жыл өтип сәл қолы узынлаў шаңарақларда ақ-қара телевизорлар пайда бола баслады. Бундай «цивилизацияның» араласыўы менен бизиң аўылларға «қосып жазыў» уқсаған көзбоямашылық элиментлери де араласа баслады.

80-жылларға келип ол өзиниң ең шыңына жетти. Сол ўақыттағы ҳәр бир адам жағдайдың тап солай даўам етпеслигин түсине баслаған еди. Арадан көп өтпей Л.И.Брежнев өлип, оның орнына келгенлер заманды астын-үстин етти…

Бул арада биз ержетип, оңлы-солымызды таныйтуғын дәрежеге жеттик. Аўқам дәўириндеги «қайта қурыўлар» бизиң әйне жигит болған пайытларымызға туўра келген. Мен бул ўақытта республикалық жаслар газетасы болған «Жас Ленинши» газетасында ислеп атыр едим. Буннан сәл алдын «коммунистлик партияның съезди қарарларынан рухланып жүргенлер» бирден 180 градусқа өзгерип «қайта қурыўшы» болып шыға келди. Кеше ғана «партия шақырықларынан рухланып 3 гектар жер суўғарған суўшы» мәмлекет тарийхы, өтмиш, келешек туўралы «қайғыратуғын», жәриялылықтан рухланып истиң нәтийжели болыўына умтылатуғын «саналы рабочийларға» айланды. Қалай да, сол ўақыттағы газеталарда булар туўралы тап сондай деп хабарлар тарқатылар еди.

Мен де көптиң бири болып «… рухланған бригада ағзалары өзлери еккен 100 гектар жердеги ғаўашадан мол зүрәәт жетистириў ушын ат салысып атыр…» ғанын хатқа түсиргенмен. Кейин ала, анықрағы, газетаның хатлар бөлими менен ислес бола баслағанымнан кейин барып, өзим таңлаған кәсиптиң сыр-санаатын аңлай басладым…

Жаслар газетасында жүрип «Мен айыплы емеспен, анажан», «Қәте», «Ҳүким», «Сен бахытлы боласаң, Джимми», «Пара ҳәм парахорлықтың дөгерегиндеги гәплер» атлы аналитик ҳәм сын мақалалар жаздым.

«Еркин Қарақалпақстан» газетасына араласқаннан кейин (1991-1992 ж) болса «Пулдың пуўы көтерген Нәўбетке, елдиң басшысы ким болыпты», «Былғасық…» атлы бир қатар мақалалар жазылды.

1992-2002 жыллар аралығында айырым себеплерге бола баспасөзден басқа тараўда ислеўге туўра келди.

2002 жылдан баслап баспасөзге қайта араластым. Дәслепки мақалаларымның бирине сол ушын «Мен қайтып келдим…» деген тема қойдым. Соңғы жыллары республикамыз турмысында орын алып атырған машқалалар туўралы бир қатар аналитик мақалалар жаздым. Алдағы ўақытларыда усы бағдардағы ислеримди даўам еттириў нийетим бар.

Хабарыңыз бар, бизиң интернеттеги ҳәрекетлеримизди баслағанымызға онша көп ўақыт болған жоқ. Соған қарамай өз сайтымызды ашып үлгердик. Оның URL адреси http://www.kkreporter.uz/ . Бул бизге баспасөздегиден кеңирек мүмкиншиликлер берери турған гәп. Ол енди қалай шығып атыр, көпшиликке унай ма, жоқ па? Оған өзлериңиз баҳа берерсизлер.

(даўамы бар)